Een molenaarsechtpaar in de vuurlinie (1672)
Alle groene onderstreepte (!) links in de tekst worden geopend in een nieuw venster/tabblad. Je kunt je het best bekijken ná het lezen van dit artikel.
In het archief van het Groninger stadsbestuur zijn veel zogenaamde resoluties te vinden. Dit zijn besluiten die het stadsbestuur vroeger heeft genomen. In 'Secrete en militaire saken', geheime resoluties van de gecommitteerden van de Staten van Stad en Lande, vinden we fragment uit 1674 (blz 719) over de vernietiging van een van de stadsmolens, die
door den vijant in den jare 1672 is wech geschooten
Ten tijde van de belegering van Groningen wonen en werken Gesien Roelefs en Claes Jacobs Muller er. Wie zijn zij geweest? Wat is er gebeurd? Waar heeft hun molen precies gestaan? Is haar man Claes (Gesien wordt hier weduwe genoemd) omgekomen bij de beschietingen en hoe is het verder gegaan met Gesien?
Emmy Woldring heeft over deze blog in de reeks Het leven in 1672 geschreven.
Vernietiging stadsmolen, 1672. Geheime resoluties Staten van Stad en Lande, Groninger Archieven (1605-7547, blz 719).
De transcriptie, oftewel uitgetypte tekst, van bovenstaande afbeelding is:
De Heeren Gecommitteerden van Stadt en Lande remitteeren
an Gesien Roelefs weduwe van Claes Jacobs Muller
de verpondinge van haar molen in Drenkelaers Dwinger
van die tijt af, dat deselve molen door den Vijant in
den Jare 1672 is wech geschooten.
Claes Jacobs en Gesien Roelefs zijn op 20 januari 1672 in de Martinikerk getrouwd door de bekende dominee Trommius. Een paar dagen eerder hebben ze een huwelijkscontract laten opmaken, vermoedelijk vanwege bezit aan geld en goederen. De registratie van hun trouwen laat zien dat Claes Jacobs, die vanwege zijn beroep als molenaar later ook wel Claes Jacobs Muller is gaan heten, uit Loppersum komt.
Ik stel me zo voor dat het echtpaar vervolgens het huisje betrekt dat Egbert Haubois op zijn bekende stadsplattegrond op de 'molenberg' van de Drenckelaers Dwinger heeft getekend. Werken doen ze in de naastgelegen standerdmolen (een richtbare molen) die de 'Kleinpoortjesmolen' heet. Het werk van molenaar is geen vrij beroep, er zijn allerlei regels: niet zelf broodbakken, geen mout voor bierbrouwerijen produceren, geen graan verkopen. De inkomsten komen uitsluitend uit het malen van graan van en voor stadsgenoten. En voor het malen moet de leverancier van graan belasting betalen aan de 'chercher', de belastinginner in die tijd.
Detail plattegrond Groningen, ca 1635. Vervaardiger Egbert Haubois, Groninger Archieven (1536_5232)
In de vuurlinie
De Drenckelaers Dwinger - een ander woord voor bastion of bolwerk, het uitspringende deel in de verdedigingsmuur – heeft tussen de Ooster Dwinger en Steentil Dwinger gelegen. Ten tijde van het beleg in juli/augustus 1672 speelt de zuidkant van de stad een belangrijke rol in de verdediging. De loopgraven en stellingen van de Keulse troepen komen namelijk vlakbij. De molen ligt dus midden in de vuurlinie. En vanwege die nabijheid van de vijand is het niet vreemd dat daar dan ook het zwaardere geschut heeft gestaan. In de volksmond heet de dwinger 'de groote Batterie'.
Misschien schetst tekenaar Romeyn de Hooghe in de begeleidende tekst van zijn belegeringsprent de situatie wel wat rooskleuriger dan dat die in werkelijkheid is geweest. Volgens hem heeft de vijand zo'n 5000 bommen, granaten, stinkpotten en gloeiende kogels de stad in geschoten, met als gevolg 'maar' 78 doden aan 'onze' kant. Wel worden ook 'veel heerlijke gebouwen verplettert'. De verschillende andere verslagen over het beleg van Groningen noemen dit niet, maar het is zeer goed denkbaar dat de hoogste bouwsels aan de zuidkant van de stad al snel een makkelijke prooi zijn geweest voor de vijandelijke kanonnen. Uiteraard ook om te voorkomen dat de stedelingen ze als uitkijkpost kunnen gebruiken. Onderstaande prent toont de molen op de Drenkelaers Dwinger te midden van ontploffende projectielen.
Het beleg van Groningen met de molen, 1672. Detail uit kopergravure, Groninger Archieven (1536_4590).
Waar is Claes?
Op 29 juni 1672 sluiten Claes Jacobs Muller en Geesien Roelefs nog een financiële overeenkomst. Dan leeft Claes dus nog. Daarvoor, in maart 1672, ontvangt de Nieuwe of Noorderkerk 15 Carolus gulden van Claes Jacobs voor de huur van een legerstede (nr. 3831) op het Nieuwe Kerkhof, maar wanneer hij hier is bijgezet, blijft de vraag. Zolang hij niet gevonden is in de lijsten met 'verrottingen' en andere begraafgegevens weten we niet of hij, samen met zijn molen, bij het bombardement ten onder is gegaan.
Nieuwe molen
Uit latere stukken blijkt de weduwe van Claes trouwens heel wat in haar mars te hebben gehad. Zij vraagt en krijgt in juni 1674 van de 'Heeren Borgemeesteren ende Raadt' vrijstelling voor het betalen van de grondbelasting ('verpondinge') die jaarlijks voor de (inmiddels vernietigde) molen betaald moet worden. En in december van datzelfde jaar willigen burgemeesters en raad van Groningen onder de naam Gesien Jacobs ook haar verzoek in om op de plaats waar de oude molen heeft gestaan "soo in de belegeringe gaense gedistrueert is geworden weder op te richten" (1605-566, folio 423). Geholpen door verschillende geldschieters kan Gesien een contract laten opmaken voor een lening van 3.400 Carolus gulden, "voor de opbouw van een meule, de ancoop van peert en carre staende in de Drenckelaersdwenger" (1534-3989, folio 332v).
Op 10 september 1678 hertrouwt Gesien in Groningen met ene Jan Jansen. Ik hoop maar dat ze met haar Jan geluk heeft gevonden in de nieuwe molen in betere tijden.
Het leven in 1672
In 2022 hebben we herdacht dat het 350 jaar geleden is dat het Beleg van Groningen plaats heeft gevonden. Dit is gedaan door verhalen van de belegering van de stad te vertellen op de website kaart1672.nl. We werken hierbij samen met de deelnemers van het 'Maak Geschiedenisproject Open het Stadsbestuur'. Deelnemers aan dit project duiken in oude bronnen om kleine – soms onbekende – stukjes geschiedenis over 1672 bloot te leggen. Zo schetsen we het leven in 1672 in diverse blogs, die weer terug te vinden zijn op kaart1672.nl.
Oorspronkelijke tekst: Emmy Woldring, RHC GA, Groninger Archieven, Molenaarsechtpaar in de vuurlinie, Emmy Woldring.
Bronnen
- - Volle Gerecht van de stad Groningen, Minuten en concepten van akten, 1672. Groninger Archieven (1534-3489)
- - Requestboeken, verzoekschriften aan het stadsbestuur met de daarop door burgemeesters en raad genomen beschikkingen, 1674. Groninger Archieven (1605-566, blz 423)
- - Volle Gerecht van de stad Groningen, Minuten van akten, 1674. Groninger Archieven (1534-3989, blz 332v)
